Emziren Anneler İçin Güvenli İlaç Kullanımı Rehberi

Emzirme döneminde ilaç kullanımı, hem anne hem de bebeğin sağlığı için en çok merak edilen konulardan biridir. “Bu ilacı alırsam süte geçer mi?”, “Bebeğime zarar verir mi?” gibi soruların kafanızı kurcalaması çok normal. Bu rehber, emziren anneler için güvenli ilaç kullanımı konusunda genel bir yol haritası sunmak, sık kullanılan ilaç grupları hakkında anlaşılır ve pratik bilgiler vermek için hazırlandı.

Buradaki bilgiler; ağrı kesicilerden antibiyotiklere, soğuk algınlığı ilaçlarından kronik hastalık tedavilerine kadar pek çok başlıkta “genelde ne yapılır, nelere dikkat edilir?” sorusuna yanıt vermeyi amaçlar. Yine de her annenin hastalığı, kullandığı ilaç, dozu ve bebeğin yaşı farklıdır. Bu yüzden bu rehberi, doktor muayenesinin yerine değil; onu destekleyen genel bir bilgilendirme olarak düşünmek en doğrusudur.

1. Emzirirken ilaç kullanımı: Temel ilkeler

• Çoğu ilaç emzirme ile birlikte kullanılabiliyor, anne sütüne geçen miktar genelde çok düşük.

• Ama “nasıl olsa süte az geçer” diyerek kafanıza göre ilaç almak doğru değil.

• Özellikle:

  • Prematüre (erken doğan),

  • Düşük doğum ağırlıklı,

  • Kalp, böbrek, karaciğer gibi ek hastalığı olan bebeklerde
    ilaç seçimi daha dikkatli yapılmalı.

• Mümkün olduğunca:

  • Mümkün olan en güvenli ilacı,

  • En düşük etkili dozu ve

  • En kısa süreyi tercih edin.

• İlacı, mümkünse emzirdikten hemen sonra alın ki bir sonraki emzirmede kandaki düzeyi daha düşük olsun.

• Bebeği izleyin:

  • Aşırı uyku veya tam tersi aşırı huzursuzluk,

  • Emmeyi reddetme,

  • İshal, döküntü, kilo alımında duraklama
    görürseniz doktorunuza haber verin.

2. Kısaca ilaç grupları: Genel bakış

Genellikle emzirme ile uyumlu kabul edilenler (doğru doz ve sürede, doktor önerisiyle):

• Parasetamol, ibuprofen

• Penisilin ve sefalosporin grubu birçok antibiyotik

• Yeni nesil alerji ilaçları (loratadin, setirizin vb.)

• Çoğu astım ilacı (inhale bronkodilatörler, inhale kortizon)

• Tiroid hormonu, insülin, metformin

• Çoğu lokal krem ve merhem

Daha dikkatli yaklaşılması gerekenler (doktor kararı önemli):

• Naproksen, diklofenak gibi bazı ağrı kesiciler

• Bazı antidepresan ve antiepileptik ilaçlar

• Pseudoefedrin içeren soğuk algınlığı/nezle ilaçları (sütü azaltabilir)

• Diüretikler (idrar söktürücüler)

• Güçlü ağrı kesiciler (opioidler: morfin, tramadol vb.)

Genelde kaçınılması önerilenler:

• Rutin ağrı kesici olarak aspirin

• Kodein içeren ağrı kesiciler

• Lityum

• Kemoterapi ilaçları

• Bazı eski tip psikiyatrik ilaçlar

• Uzun süreli yüksek doz tetrasilinler
  (Ancak bazı durumlarda anne hayatı için gerekli olabilir; o zaman emzirme ayrı planlanır.)

3. Ağrı kesici ve ateş düşürücüler

3.1 Parasetamol

• Emzirme döneminde ilk tercih ağrı kesici/ateş düşürücü olarak kabul edilir.

• Baş ağrısı, diş ağrısı, hafif kas ağrıları, gribal durumlarda sık kullanılır.

• Önerilen dozlarda, kısa süreli kullanımda bebeğe ciddi bir risk beklenmez.

• Düzenli ve uzun süreli kullanmanız gerekiyorsa mutlaka doktorla görüşün.

3.2 İbuprofen

• Parasetamolle birlikte emzirme döneminde en sık tercih edilen ağrı kesicilerdendir.

• Ateş, adet ağrısı, kas-eklem ağrısı gibi durumlarda kullanılır.

• Mide hassasiyeti yapabileceği için tok karnına alınması önerilir.

• Uzun süreli kullanımlarda doktor kontrolü önemlidir.

3.3 Diğer ağrı kesiciler (naproksen, diklofenak vb.)

• Çoğu zaman gerekirse kullanılabilen, ama ibuprofen kadar “ilk tercih” olmayan ilaçlardır.

• Kısa süreli ve düşük doz kullanımları, doktorunuz uygun görürse tercih edilebilir.

3.4 Aspirin

• Rutin baş ağrısı, vücut ağrısı için emzirme döneminde genellikle önerilmez.

• Kalp-damar hastalığı için düşük dozda “kan sulandırıcı” olarak kullanılması gerektiği durumlarda, mutlaka ilgili uzman hekimin yönlendirmesiyle kullanılır.

• Kendi kendinize başlamayın veya dozu değiştirmeyin.

3.5 Güçlü ağrı kesiciler (opioidler)

• Morfin, tramadol, kodein gibi ilaçlar; büyük ameliyat sonrası veya çok şiddetli ağrılarda kısa süreli kullanılabilir.

• Bebekte aşırı uyuşukluk, solunumda yavaşlama yapma riski vardır.

• Bu ilaçlar sadece doktorun uygun gördüğü özel durumlarda, belirlenen doz ve sürede kullanılmalıdır.

4. Soğuk algınlığı, grip ve alerji ilaçları

4.1 Burun tıkanıklığı

• İlk tercih: Serum fizyolojik (tuzlu su) spreyler ve burun yıkama solüsyonları.

• Oksimetazolin, ksylometazolin içeren burun spreyleri kısa süreli kullanıldığında genelde sorun oluşturmaz.

• Ağızdan alınan dekonjestanlar (pseudoefedrin vb.) süt miktarını azaltabileceği için dikkatle kullanılmalı, mümkünse tercih edilmemelidir.

4.2 Alerji ilaçları (antihistaminikler)

• Eski nesil, uyku yapan antihistaminikler (difenhidramin, klorfeniramin vb.) anne ve bebeği daha çok sersemleştirebilir; çok gerekmedikçe tercih edilmez.

• Yeni nesil antihistaminikler (loratadin, setirizin, feksofenadin vb.) daha az uyku yapar, emzirme döneminde daha sık tercih edilir.

4.3 Öksürük şurupları

• Dekstrometorfan içeren birçok şurup, kısa süreli ve uygun dozda kullanıldığında genelde düşük riskli kabul edilir.

• Kombine “grip ilaçları”nın içeriğinde birden fazla madde (kafein, pseudoefedrin, sedatif antihistaminik vb.) bulunduğu için, kutunun içeriğini mutlaka kontrol edin ve hekime danışın.

• “Bitkisel öksürük şurubu” ibaresi, her zaman emzirme için güvenli olduğu anlamına gelmez; bitkisel içeriklerin de yan etkileri olabilir.

5. Antibiyotikler ve enfeksiyon ilaçları

5.1 Genelde tercih edilenler (doktor yazarsa)

• Penisilin grubu (amoksisilin vb.)

• Sefalosporinler

• Bazı makrolidler (azitromisin, eritromisin vb.)

Bu ilaçlar emzirme döneminde çok sık kullanılır. Bebekte bazen hafif ishal, gaz veya pamukçuk (ağız içi mantar) görülebilir; fark ederseniz doktorunuza söyleyin.

5.2 Daha dikkatli yaklaşılması gerekenler

• Siprofloksasin gibi florokinolonlar: Artık tamamen yasak olmasa da, mümkünse başka antibiyotik seçenekleri tercih edilir.

• Tetrasiklinler: Uzun ve yüksek doz kullanımlarda bebekte diş/kemik gelişimi açısından teorik riskler olduğu için, dikkatle değerlendirilir.

5.3 Mantar ve virüs ilaçları

• Meme ucu, deri mantarı için kullanılan birçok lokal mantar kremi (klotrimazol, mikonazol vb.) emzirme döneminde sık kullanılır.

• Flukonazol, hem annenin meme mantarı hem de bebeğin pamukçuğunda kısa süreli tedavilerde kullanılabilir; doz ve süre mutlaka doktora ait olmalı.

• Uçuk için kullanılan antiviral ilaçlar (asiklovir, valasiklovir) genellikle emzirme ile uyumludur.

6. Mide–bağırsak ilaçları

6.1 Mide yanması, reflü

• Antiasit şuruplar/tabletler (magnezyum, alüminyum içerenler) sık kullanılır.

• Famotidin gibi H2 blokerler ve omeprazol, pantoprazol gibi proton pompa inhibitörleri de doktor kontrolünde, emzirme döneminde kullanılabilen ilaçlardır.

6.2 Kabızlık

• Lif artırıcı preparatlar, laktüloz ve polietilen glikol içeren ilaçlar, emziren annelerde sık kullanılır.

• Gliserin fitil gibi rektal preparatlar lokal etkilidir, genellikle sorun oluşturmaz.

• Ancak kronik kabızlıkta altta yatan sebebi değerlendirmek için mutlaka doktora görünmekte fayda var.

6.3 İshal

• En önemli tedavi: Sıvı ve elektrolit kaybını yerine koymak (oral rehidrasyon solüsyonları).

• Loperamid içeren ilaçlar, kısa süreli kullanımda bazı rehberlerde emzirme ile uyumlu kabul edilir; yine de doktora danışarak kullanılması en güvenlisidir.

• Bismut içeren bazı ishal ilaçları salisilat içerdiği için emziren annede genellikle tercih edilmez.

7. Kronik hastalık ilaçları

Bu grupta en önemli kural:
İlacı “emziriyorum” diyerek kendi kendinize kesmeyin.
Anne sağlığının bozulması hem anneye hem bebeğe daha büyük zarar verebilir.

7.1 Tansiyon ilaçları

• Bazı beta blokerler (labetalol, metoprolol vb.) ve bazı ACE inhibitörleri (enalapril, kaptopril vb.) emzirme ile uyumlu kabul edilir.

• Diüretikler (idrar söktürücüler) özellikle yüksek dozda süt miktarını azaltabilir.

• Hangi tansiyon ilacının size uygun olduğuna, sizi takip eden doktor karar vermelidir.

7.2 Diyabet ilaçları

• İnsülin emzirme döneminde güvenle kullanılabilir.

• Metformin de birçok rehberde emzirme ile uyumlu olarak yer alır.

• Diğer şeker ilaçları için endokrinoloji uzmanına mutlaka danışılmalıdır.

7.3 Tiroid ilaçları

• Hipotiroidi tedavisinde kullanılan levotiroksin, hem anne hem bebek için gerekli olan tiroid dengesini sağlar, emzirme ile uyumludur.

• Hipertiroidi ilaçları (propiltiyourasil, metimazol vb.) uygun dozda ve yakın takipte kullanılabilir; endokrinolog kontrolü önemlidir.

7.4 Astım ve KOAH ilaçları

• İnhale bronkodilatörler (örneğin salbutamol) ve inhale kortizonlar, kana çok az geçtiği için emzirme döneminde sık kullanılır.

• Alerji için kullanılan tabletlerde, yeni nesil antihistaminikler genelde daha çok tercih edilir.

7.5 Psikiyatrik ilaçlar

• Doğum sonrası depresyon sık görülür ve tedavisi hayati öneme sahiptir.

• Birçok antidepresan, uygun doz ve takip ile emzirme döneminde kullanılabilir.

• Lityum ve bazı antipsikotikler gibi ilaçlarda ise emzirme ile birlikte kullanım daha kısıtlıdır; mutlaka psikiyatristinizle birlikte karar vermelisiniz.

• Bu ilaçları asla kendi başınıza kesmeyin; ani ilaç kesmek depresyon ve kaygıyı ağırlaştırabilir.

7.6 Epilepsi ilaçları

• Valproat, karbamazepin, levetirasetam gibi bazı antiepileptikler, doğru doz ve takip ile emzirme döneminde kullanılabilir.

• Nöbet geçirmek, anne ve bebeğin güvenliği için çok daha büyük bir risk olduğu için ilaç kesmemek gerekir.

• Tedavi mutlaka nöroloji uzmanı ile birlikte planlanmalıdır.

8. Doğum kontrol yöntemleri

• Sadece progesteron içeren doğum kontrol hapları, hormonlu spiral ve implant gibi yöntemler, emzirme döneminde sık tercih edilir.

• Bakırlı spiral (hormonsuz) emzirmeyi etkilemez.

• Östrojen içeren kombine doğum kontrol hapları ilk 6 haftada verilmez, sonrasında da sütü azaltma riski nedeniyle dikkatle değerlendirilir.

9. Kremler, pomatlar ve lokal ilaçlar

• Deriye sürülen çoğu krem/merhem (antibiyotikli, mantar ilaçlı, kortizonlu vb.) kana çok az karıştığı için genellikle emzirme ile uyumludur.

• Güçlü kortizonlu kremleri çok geniş alana ve uzun süre kullanmak gerektiğinde dermatolog kontrolü önemlidir.

• Meme ucu için:

  • Saf lanolin içeren kremler sık kullanılır.

  • Kortizonlu/antibiyotikli pomatlar kullanılıyorsa, emzirmeden önce meme ucundaki fazla kremi nazikçe silmek önerilir.

10. Aşılar, görüntüleme ve ameliyatlar

10.1 Aşılar

• Grip, tetanos-difteri, hepatit aşıları ve güncel kılavuzlara göre önerilen diğer birçok aşı emzirme döneminde yapılabilir.

• Emzirme nedeniyle aşıyı ertelemeniz genellikle gerekmez.

10.2 Röntgen, MR, tomografi ve kontrastlı tetkikler

• Düz röntgen, MR, ultrason, tomografi gibi işlemler genellikle emzirme için engel değildir.

• Kontrast madde (ilaçlı film) gereken durumlarda, kullanılan madde anne sütüne çok az miktarda geçer ve bebeğin bağırsaklarından büyük oranda emilmez.
  Birçok uzman, bu işlemler sonrası emzirmeye devam edilebileceğini belirtir.

• Yine de kaygınız çok yüksekse, işlemi yapan doktorla görüşüp, kısa süreli ara verip vermeyeceğinizi birlikte planlayabilirsiniz.

10.3 Ameliyat ve anestezi

• Çoğu anestezi ilacı kısa sürede vücuttan atılır.

• Genel olarak, anne tamamen uyandıktan ve kendine geldikten sonra emzirmeye devam edebileceği kabul edilir.

• Ameliyat öncesi anestezi doktoruna mutlaka “Emziriyorum, bebeğim şu yaşta” diye bilgi verin; ilaç seçimini buna göre düzenler.

11. Vitaminler, bitkisel ürünler ve takviyeler

• Normal dozda kullanılan multivitamin, demir ve D vitamini takviyeleri emzirme döneminde sık kullanılan ürünlerdir.

• Bitkisel ürünler ve “süt artırıcı” takviyeler için:

  • Her bitkinin emzirme üzerindeki etkisi net bilinmiyor.

  • Bazıları sütü artırırken, bazıları azaltabilir.

  • Alerji, karın ağrısı, ishal gibi yan etkiler görülebilir.

• Zayıflama çayları, karaciğer ve kalp üzerine ciddi yan etki riski taşıyabilir; doktorunuza danışmadan kullanmayın.

12. Pratik karar rehberi

İlaç kullanmanız gerektiğinde kendinize şu soruları sorun:

1. Bu ilaca gerçekten ihtiyaç var mı?
   Basit bir baş ağrısı uyku, su içmek ve dinlenmeyle geçiyorsa ilaç şart olmayabilir.

2. Daha güvenli bir alternatif var mı?
   Ağrı için önce parasetamol veya ibuprofen gibi daha sık kullanılan seçeneklere bakılır.

3. En düşük etkili doz + en kısa süreyi seçtiniz mi?

4. İlacı mümkünse emzirdikten hemen sonra almaya çalışın.

5. Bebeği 1–2 gün gözlemleyin:

   • Aşırı uyku, sersemlik

   • Şiddetli huzursuzluk

   • İshal, döküntü, emmeyi reddetme
     fark ederseniz doktora başvurun.

13. Ne zaman acil doktora başvurmalı?

• Sizde:

  • Yüksek ateş, nefes darlığı, şiddetli göğüs veya karın ağrısı,

  • Ani çarpıntı, bayılma, konuşma bozulması, felç belirtisi,

  • İlacı aldıktan sonra gelişen şiddetli alerjik reaksiyon (yüz-dil dudak şişmesi, nefes darlığı) olursa.

• Bebeğinizde:

  • Morarma, solunumda belirgin değişiklik,

  • Emmeyi tamamen kesme,

  • Aşırı uyku ve zor uyanma,

  • Yaygın döküntü, yüksek ateş
    gibi durumlar olursa gecikmeden sağlık kuruluşuna başvurun.

Son uyarı

Bu rehber, emziren annelerin ilaçlar hakkında genel bir fikir edinmesine yardımcı olmak için hazırlanmıştır;
hiçbir şekilde doktor muayenesinin, tanı ve tedavisinin yerine geçmez.

Herhangi bir ilaç, vitamin, bitkisel ürün veya takviye kullanmadan önce mutlaka doktorunuza ve eczacınıza danışın.
Kendi kendinize ilaç başlamayın, doz değiştirmeyin ve ilacı kesmeyin. 🩺